Wirtualny kampus dla e-learningu

Clair Hameed, Mike Clements, Chris Birch

Wstęp

Polityka edukacyjna rządu Wielkiej Brytanii skupiała się pod koniec lat 90. na tworzeniu bodźców do rozwoju i wspierania edukacji, która miała być kluczem do wzmocnienia i utrzymania gospodarki na konkurencyjnym światowym poziomie. Według premiera T. Blaira Wielka Brytania może pozostać "zaawansowanym" krajem, gdy przyspieszy się proces zmiany gospodarki z przemysłowej na opartą na wiedzy. Ostatnie wyniki badań wskazują, że 90% siły roboczej Wielkiej Brytanii to pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) i właściwie wszystkie nowopowstające firmy również należą do tej kategorii. Są one obecnie siłą napędową gospodarki. Trzeba przyznać, że aby znów zmotywować tych pracowników do nauki, należy zmienić społeczne nastawienie do edukacji i szkoleń. Aby to umożliwić, należy stworzyć nowe podejście do nauki - takie, które odzwierciedla potrzeby, aspiracje, oczekiwania odbiorców oraz wpasowuje się w ich styl życia. Staffordshire University jako pierwszy wprowadził program edukacyjny, który oparty jest na technologii dostarczania możliwości szkoleniowych dla MSP poza uczelnią. Przy takich działaniach powstaje jednak następujący problem: tradycyjny kampus bazuje na krzyżujących się wpływach edukacyjnych oraz rozwija jednostki na wiele różnych sposobów przez ich wspólne egzystowanie, przebywanie, komunikowanie się. Doświadczenia edukacyjne studentów zgromadzone przez samo "chodzenie" na uczelnię są większe niż te zgromadzone podczas wykładów i ćwiczeń. Istnieje bowiem interakcja pomiędzy studentami, a także szczególna atmosfera tego środowiska, które można w skrócie nazwać "doświadczeniami kampusu". Jeśli ma ono taką wartość, to czy e-learning jest w stanie zapewnić studentom podobne doświadczenia w trakcie kształcenia na odległość? Jak mogą to zrobić? Czy doświadczenia będą podobne czy zupełnie inne? W jakim stopniu można je w ogóle porównywać? Sukces "idei wirtualnego kampusu" i wysiłki środowisk e-learningowych (virtual learning environments - VLE), aby zapewnić wartościowy zestaw "doświadczeń z wirtualnego kampusu" będą, jak sądzimy, znaczące w utrzymaniu poziomu wyników i pozyskanej wiedzy (używanych jako kluczowe wskaźniki osiągnięć). Jako przykładem posłużymy się projektem SMILE prowadzonym przez Stafforshire University, dotowanym z Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt ten ma na celu dostarczenie MSP wielu modułów szkoleniowych poza uczelnią. Odbiorcy szkoleń to dość zróżnicowana grupa osób powracająca do nauki po kilku latach przerwy i zwykle wybierająca raczej kształcenie na odległość niż powrót do tradycyjnej uczelni. Ważnym zagadnieniem w projekcie jest próba "spersonalizowania" edukacji dla potrzeb specyficznych grup przez tworzenie odpowiedniego środowiska nauczania, roli wykładowcy, formatu i sposobu prezentacji materiałów, stylu nauczania oraz tzw. "czynnika zadowolenia" studentów¹.

Tradycyjne formy a nauczanie sokratejskie

Tradycyjne wykłady i ćwiczenia są najbardziej popularną metodą nauczania i nie będziemy, a nawet nie powinniśmy sugerować, że istnieje jakikolwiek lepszy sposób pogłębiania wiedzy dla typowego studenta (w wieku 18-21 lat). Jakkolwiek w tym artykule rozważamy nową grupę: "słuchaczy biznesowych", dla których 2-3 godzinny wykład raz lub dwa razy w tygodniu to bardzo niewygodna metoda nauki. Nie podlega dyskusji fakt, że największą korzyść wynosi się z zaangażowania we współpracę student-wykładowca i wykładowca-student. Wyzwaniem jest natomiast odpowiedź na pytanie: w jakim stopniu takie doświadczenia mogą być zastąpione przez użycie innych technik w e-learningu²? Pierwszym zadaniem w procesie tworzenia wirtualnych kampusów jest decyzja, do jakiego stopnia wykładowca powinien zaangażować się w tworzenie wirtualnej grupy studentów. W tradycyjnym środowisku tworzą się one same, opierając o związki społeczne i intelektualne3. W przypadku projektu SMILE jest to trudniejsze, gdyż grupy są o wiele bardziej zróżnicowane zarówno pod względem doświadczeń, jak i pochodzenia. Dlatego rozważa się użycie testów osobowościowych i psychograficznych (np. Myersa Briggsa⁴), które wspomogłyby formowanie się grup. Obecnie studenci są dzieleni na 6-8 osobowe grupy pod względem zawodu/sektora gospodarki. Większość środowisk e-learningowych ma możliwość uzyskania dokładnego profilu osoby, który może być dostępny dla pozostałych studentów w czasie tworzenia grup⁵. Podczas kursów online wymaga się od studentów przedyskutowania podanych kwestii, wypracowania własnych wniosków oraz rozwiązania zadań w grupie w wirtualnej klasie. Pomimo braku fizycznego kontaktu, który miałby miejsce w tradycyjnym kampusie, uważamy, że taka metoda pozwala na zdobycie większej ilości doświadczeń. Na przykład, w tradycyjnym kampusie często pojawiają się osoby uchylające się od dyskusji, ponieważ mają problemy z wypowiadaniem się przy innych. Podczas dyskusji online, sytuacja taka nie może mieć miejsca, ponieważ wypowiedzi pojawiają się asynchronicznie, co daje studentom więcej czasu do namysłu. Dobrze przygotowany, administrowany online wirtualny pokój może również pomóc przezwyciężyć bariery osobom, które powracają do edukacji po kilku latach, bo umożliwia im usunięcie lub edytowanie swojej wypowiedzi. Może się to wydawać oczywiste i zbyteczne, jednak wiele osób powracających do nauki ma problemy nie tylko z przygotowaniem materiału, lecz również z własną pisownią i gramatyką (problem ten nie występuje w tradycyjnych klasach, gdyż tam studenci wypowiadają się ustnie). Stwierdzono, że (nawet mimo ewentualnych problemów z pisaniem) wirtualne klasy są w stanie wygenerować więcej odpowiedzi i spisać dłuższe dyskusje niż te, które mogłyby być wypowiedziane w uczelni podczas zajęć ograniczonych czasowo.

"Goście", podobnie jak wykładowcy, biorą udział w dyskusjach online w celu pogłębienia zdobywanych doświadczeń⁶. Badania nad rolą przekazującego wiedzę wykazały, że wykładowca w wirtualnej klasie jest mniej potrzebny niż w tradycyjnej⁷. Wynika to głównie z faktu, że w tradycyjnej klasie studenci są o wiele gorzej wyposażeni w praktyczną znajomość zagadnień (głównie dlatego, że zwykle wcześniej nie pracowali i nie mają doświadczenia). W przypadku "słuchaczy biznesowych" rola wykładowcy polega głównie na funkcji intelektualnej, organizacyjnej i socjalnej. Działa on na zasadzie pomocnika i moderatora - interweniując i wskazując na powiązania pomiędzy tematami dyskusji a dostępną literaturą. Umiejętność ta nazywana jest czasem "splataniem" (weaving) i jest uważana za kluczową w procesie tworzenia znaczącego doświadczenia edukacyjnego z dyskusji, która mogłaby stać się jedynie chaotyczną wymianą opinii⁸.

Warto również zauważyć, że w przypadku dorosłych studentów proces uczenia jest dwutorowy - oznacza to, że również wykładowca/moderator może zyskać wiele nowych informacji, np. dotyczących praktycznych zastosowań w biznesie zagadnień z dziedziny, którą się zajmuje. Ten proces może znaleźć odzwierciedlenie w materiałach do nauki, które są dzięki temu wciąż udoskonalane i dostosowane do najnowszych trendów w gospodarce.

Rosnąca rola nauczania dorosłych

Istnieje wiele różnic w metodologii nauczania różnych grup wiekowych. Szczególnie widoczne są one w przypadku porównania młodzieży (18-21 lat) i dorosłych, którzy już uzyskali praktyczne doświadczenia zawodowe w jakiejś dziedzinie⁹. Niektóre z nich zostały już omówione w niniejszym artykule, jednak istnieją również inne, wybrane z projektu SMILE, na które warto zwrócić uwagę¹⁰. W projekcie najważniejszą kwestią był wybór zadania, które miało być poddane pracy w grupie. Pojawiają się tu nie tylko problemy ze stwierdzeniami typu "proszę, pójdźcie poszukać przykładów w dziennikach lub case studies", lecz również sprawa dopasowania materiałów do potrzeb wirtualnej grupy. Projekt SMILE jest oparty o aktywność ściśle związaną z rozwiązaniem problemu¹¹. Każde zadanie, które wirtualny student wykonuje ma również związek z jego zawodem i pracą, co pozwala stworzyć zindywidualizowany produkt edukacyjny, który ma dużo wyższą wartość praktyczną i akademicką.

Dostęp do zasobów i wsparcie studenta

Trudno jak dotąd zapewnić jednakowe możliwości dostępu do zasobów studentom wirtualnym i stacjonarnym. W przypadku, gdy studenci nie mają dostępu do kampusa, należy zapewnić im dodatkowe wsparcie w postaci materiałów. W projekcie SMILE zrobiono to w następujący sposób (używając mechanizmów internetu i e-maila):

1. Istnieje pełne wsparcie administratorów dla studentów już od momentu, w którym zapisują się na studia, a także w czasie rozwiązywania zadań i problemów oraz pełne wsparcie informacyjne dostępne przez telefon, faks, e-mail oraz osobiście.
2. Istnieje portal dedykowany projektowi, na którym dostępne są kursy, software i inne materiały, np. dzienniki, gazety, słowniki przedmiotowe itp. Portal służy utworzeniu i rozwojowi społeczności internetowej w wirtualnym kampusie (rysunek 1).
3. Istnieje możliwość wypożyczenia drukowanej wersji materiałów zamieszczonych w sieci.

Rysunek 1. Portal projektu "SMILE".

The SMILE Web portal

Mechanizmy te są z pewnością bardzo wartościowe dla wirtualnych studentów. Staffordshire University pracuje również nad projektem "Wirtualny Kampus" (Off-Campus Programme), który umożliwi studentom uzyskanie dostępu do wirtualnej biblioteki oraz specjalistycznych periodyków i gazet, z których obecnie mogą korzystać jedynie studiujący w tradycyjnym systemie. Podczas realizacji działań rozwojowych zarówno biblioteka jak i dział informatyki zostały zreorganizowane w taki sposób, by mogły bardziej efektywnie reagować na potrzeby i wymagania e-studentów. Obecnie trudno jest porównać doświadczenia studentów wirtualnych i tradycyjnych, ponieważ potrzeby i oczekiwania obu grup różnią się ogromnie. Gdy założymy, że tak naprawdę najważniejszą kwestią dla uczącego jest dopasować styl nauczania do każdego typu studenta, wtedy porównanie doświadczeń schodzi na plan dalszy. Jeśli uczący będzie w stanie rozwinąć aktywną społeczność online, to osiągnie on istotę doświadczeń kampusowych podczas zajęć wirtualnych.

Jeśli powiedzie się nam zaprojektowanie odpowiedniego "wirtualnego kampusu", wtedy stworzymy model, dzięki któremu zwiększymy liczbę studentów, szczególnie wśród ludzi starszych i osób z różnych środowisk, także z nizin społecznych, w których nie ma tradycji zdobywania wyższego wykształcenia. Będziemy wtedy zdolni do przezwyciężenia barier w tych grupach, które są prawdopodobnie największym potencjałem w gospodarce. Będziemy mogli przekształcić MSP w sektor efektywniejszy i bardziej produktywny, a przede wszystkim umiejący sprostać wyzwaniom konkurencji na wymagającym rynku.

Bibliografia

• P.G. Barker, Creating and Supporting Online Learning Communities, [w:] Proceedings of the Edmedia 2001 International Conference, 2001.
• M. Clements, M. Smalley, Opportunities to Enhance the Student Learning Experience Using a Virtual Learning Environment [w:] Davies, P (Ed) Innovative Approaches to learning and teaching in Economics and Business Higher Education, Staffordshire, SU Press, 2000, s. 77-98.
• M. Clements, Role of Tutors and Guests in Discussions in the virtual classroom, 8^th EDINEB Conference, Nice 20-22 June 2001.
• M. Clements, C. Birch, Grains of Learning, Interantional conference of Learning and Teaching, Jacksonville, USA, 2002.
• J. Duggleby, How to be an Online Tutor, Gower, Aldershot, Hampshire, UK 2000.
• A. Hodgson, M. Kambouri, Adults as Lifelong Learners: The role of pedagogy in the new policy context. [w:] Understanding Pedagogy and its Impact on Learning. (P.Mortimore editor). pp175-195. Paul Chapman Publishing UK, 1999.
• C. Leadbetter, The Independents: Britain's New Cultural Entrepreneurs, London, Demos, 1999.
• A. MacKeogh, CEFES Project Final Report OSCAIL National Distance Learning Centre. Dublin City University, Ireland 2000.
• P. Mortimore, Understanding Pedagogy, Paul Chapman Publishing 1999.
• J. Preece, Online Communities - Designing Usability, Supporting Sociability. John Wiley & Sons, Chichester, UK 2000.
• Dr G. Salmon, E-Moderating: the Key to Teaching and Learning online', Hampshire, UK 2000.
• P. Van den Bossche, M. Segers, D. Gijbels, F. Dochy, Effects of Problem-Based Learning [w:] Business Education: A Comparison between a PBL and a Conventional Educational Approach, 8^th EDINEB Conference, Nice 20-22 June 2001.
• L. Wee King Neo, E. Chen Swee, Getting it right: Enhancing online learning for HE Using the Learner-driven Approach Singapore Management Review, 7/1/2001.