Doskonalenie zawodowe nauczycieli języków obcych w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych

Renata Czaplikowska

Wprowadzenie

W zawód nauczyciela, bardziej niż w jakikolwiek inny, wpisana jest konieczność stałego rozwijania i doskonalenia swoich kompetencji, zarówno merytorycznych, jak i dydaktyczno-metodycznych, a samodzielne podejmowanie i realizowanie przez nauczyciela takich działań można uznać za przejaw profesjonalnego podejścia do swojego zawodu. Jako że jednym z wymogów współczesnego kształcenia i doskonalenia nauczycieli jest przygotowanie ich do posługiwania się nowoczesną technologią informacyjną i komunikacyjną, cenna jest każda inicjatywa zmierzająca do podniesienia poziomu wiedzy i umiejętności owej grupy zawodowej w tym zakresie. Artykuł przedstawia projekt "DELFORT", "NETCO@CH" oraz "Multimedia Führerschein D" jako formy doskonalenia nauczycieli języka niemieckiego.

Obszary doskonalenia zawodowego nauczycieli języków obcych

Doskonalenie zawodowe służy odnawianiu, pogłębianiu, rozszerzaniu wiedzy oraz rozwojowi kompetencji zawodowej nauczyciela, którą można zdefiniować jako indywidualną i wyuczaną dyspozycję o charakterze rozwojowym, będącą wypadkową m.in. wykształcenia, cech osobowych, motywacji, umiejętności, doświadczenia; kształtującą się w wyniku procesu socjalizacji oraz akomodacji w konkretnych sytuacjach typowych dla danego środowiska, czy też instytucji, przy zachowaniu pewnej autonomii jednostki¹. Jednak, jak podkreśla M.M. Sysło², istnieją braki w przygotowaniu nauczycieli w zakresie znajomości technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) i umiejętności ich wykorzystania w nauczaniu przedmiotu, a bez wiedzy w tym zakresie nie znajdą oni również motywacji, by stosować narzędzia ICT w procesie dydaktycznym. Udział nauczycieli w ogólnodostępnych szkoleniach komputerowych, w celu podniesienia poziomu kompetencji w zakresie ICT, jest w tym przypadku mniej efektywną formą, gdyż szkolenia takie, ograniczając się do kwestii technicznych, nie wskazują możliwości integrowania technologii w dydaktyce przedmiotowej. Bardziej uzasadnione wydaje się natomiast korzystanie ze specjalistycznych kursów kierowanych do nauczycieli poszczególnych przedmiotów czy grup przedmiotów. Doskonalenie zawodowe realizowane jest przez instytucje publiczne i niepubliczne (głównie szkoły wyższe), jak również placówki doskonalenia zawodowego, przy czym dla nauczycieli języków obcych szczególną rolę w tym względzie odgrywają: Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie i instytucje wspierające krzewienie nauki poszczególnych języków w Polsce, jak British Council, Alliance Frances, Goethe-Institut. Obszary doskonalenia zawodowego nauczycieli języków obcych mogą dotyczyć każdej w wyróżnionych przez W. Pfeiffera kompetencji³:

• językowej - poprzez doskonalenie znajomości języka docelowego,
• realioznawczej - poprzez uzupełnianie i aktualizację wiedzy kulturo- i realioznawczej, w tym zwłaszcza znajomości realiów dnia codziennego,
• metodycznej - poprzez poznawanie aktualnych trendów w zakresie dydaktyki i metodyki nauczania danego języka obcego, a w szczególności nowych metod i technik pracy, przykładów dobrej praktyki szkolnej, w tym również rozwijanie kompetencji medialnej i umiejętności wykorzystania nowych technologii - zarówno w przygotowaniu zajęć dydaktycznych, jak i w bezpośrednim prowadzeniu procesu glottodydaktycznego.

Spośród oferty form doskonalenia nauczycieli przedstawione zostaną podstawowe założenia i treści kursu o zasięgu ogólnokrajowym: NETCO@CH oraz kursu międzynarodowego Multimedia-Führerschein D.

Kurs online dla nauczycieli języka niemieckiego - Multimedia-Führerschein D

Koncepcję dokształcającego kursu zdalnego, pod nazwą Multimedia-Führerschein D (Multimedialne Prawo Jazdy)⁴, stworzyła Almuth Meyer-Zollitsch, kierownik działu kształcenia językowego w Instytucie Goethego w Mediolanie. Instytut Goethego jest stowarzyszeniem wyższej użyteczności publicznej, powołanym w celu krzewienia języka niemieckiego i wspierania międzynarodowej współpracy kulturalnej. Posiada on 127 placówek w 78 krajach, w tym 2 w Polsce (Warszawa i Kraków) oraz 16 placówek w Niemczech. W pierwszej edycji kursu Multimedia-Führerschein D w roku 2001 uczestniczyło ponad 90 nauczycieli języka niemieckiego, a każda kolejna edycja obejmowała coraz więcej krajów i większą liczbę nauczycieli chcących rozwijać i doskonalić swoje umiejętności w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w nauczaniu języka niemieckiego. W 2005 r. w kursie po raz pierwszy wzięli udział także nauczyciele z Polski. Dotychczas kurs ukończyło łącznie blisko 2800 nauczycieli języka niemieckiego, a w ostatniej edycji certyfikaty otrzymali uczestnicy z 30 krajów⁵.

Kurs Multimedia-Führerschein D realizowany jest w dwóch czteromiesięcznych edycjach, tj. od października i od lutego każdego roku. Po zakończeniu danej edycji przez kolejny miesiąc uczestnicy mają nadal dostęp do treści kursu i mogą w uzasadnionych przypadkach uzupełnić zaległości. Dzięki temu tylko nieznaczny procent uczestników nie kończy go. W trakcie kursu uczestnicy poprzez platformę Moodle zapoznają się z treściami ujętymi w trzech modułach tematycznych, z których każdy zawiera część informacyjną, dodatkowe linki oraz zestaw ćwiczeń do samodzielnego opracowania.

Rysunek 1. Kurs online dla nauczycieli języka niemieckiego -
Multimedia-Führerschein D



Źródło: Goethe-Institut, http://www.goethe.de/lhr/prj/mmf/deindex.htm, [02.02.2009]

Tematyka kursu Multimedia-Führerschein D

Opis i treści kursu są w całości udostępnione uczestnikom na platformie w momencie jego rozpoczęcia. Pozwala to kursantom dobrze rozplanować czas potrzebny na wykonanie zadań i zindywidualizować sposób pracy. Przeciętnie na realizację ćwiczeń danego modułu należy przeznaczyć od 10 do 15 godzin - co jednak w znacznym stopniu uzależnione jest od indywidualnych umiejętności i kompetencji. Obecnie oferta kursu obejmuje trzy poziomy: kurs podstawowy MMF1 Einsteigerkurs, kurs zaawansowany MMF2 Fortgeschrittenenkurs oraz kurs ekspercki MMF3 Expertenkurs. Wybór odpowiedniego poziomu ułatwia uczestnikom test diagnostyczny⁶.

Treści kursu podstawowego (MMF1 Einsteigerkurs) dotyczą głównie stosowania internetu i poczty elektronicznej w nauczaniu języka niemieckiego, przesyłania informacji tekstowych i graficznych oraz komunikacji w sieci. Uczestnicy rozwijają podstawowe kompetencje w posługiwaniu się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, poznają formy pracy, rodzaje ćwiczeń i projektów, które mogą bezpośrednio zastosować na lekcjach języka niemieckiego. Kurs ten przedstawia internet jako źródło informacji uzupełniających treści podręcznika wiodącego oraz miejsce wymiany materiałów dydaktycznych, a ponadto obejmuje zagadnienia dotyczące organizacji i samodzielnego planowania "projektu mailowego" (E-Mail-Projekt)⁷. Projekty tego typu są obecnie najpopularniejszą formą stosowania ICT w nauczaniu języków obcych. Dzięki wykorzystaniu poczty elektronicznej możliwe jest nawiązywanie kontaktów z uczącymi się danego języka zza granicy i wspólne realizowanie określonych przez nauczyciela zadań, przez co tworzone są autentyczne sytuacje komunikacyjne, sprzyjające rozwijaniu kompetencji językowych uczniów⁸.

Kurs zaawansowany (MMF2 Fortgeschrittenenkurs) przeznaczony jest dla bardziej doświadczonych uczestników, którzy opanowali już treści kursu podstawowego, i pozwala poznać bardziej złożone technicznie metody oraz formy uczenia się i nauczania z wykorzystaniem narzędzi ICT. Uczestnicy poznają tzw. programy autorskie (Autorenprogramme) oraz narzędzia służące do generowania ćwiczeń (jak na przykład Übungsgenerator des Goethe Instituts, Hot Potatoes, ZARB). Kurs zaawansowany przedstawia specyficzne metody nauczania języków obcych wykorzystujące internet, takie jak: WebQuest, Internetrecherche, wirtualna wycieczka klasowa czy projekt internetowy, a ponadto omawia techniki multimedialnej prezentacji treści dydaktycznych i podstawy tworzenia stron WWW.

Z kolei kurs ekspercki (MMF3 Expertenkurs) koncentruje się wokół projektów tematycznych z zakresu literatury, realioznawstwa i kulturoznawstwa niemieckiego obszaru językowego. Uczestnicy adaptują autentyczny materiał językowy o ww. tematyce, pozyskany ze źródeł internetowych (w formie tekstu pisanego, nagrań audio i wideo) do celów dydaktycznych, zakładają i prowadzą blog, tworzą podcasty.

Treści każdego z trzech kursów stanowią optymalne połączenie informacji z zakresu techniki i kompetencji multimedialnych oraz zagadnień z zakresu metodyki nauczania języka niemieckiego. Szczególnie istotne z punktu widzenia uczestników kursu jako czynnych nauczycieli języka niemieckiego jest umożliwienie i animowanie komunikacji między nimi, co wybitnie sprzyja wymianie doświadczeń, materiałów dydaktycznych, poznaniu sytuacji i specyfiki nauczania języka niemieckiego w innych krajach, a w rezultacie nawiązywaniu kontaktów między nauczycielami, które owocują wspólnie prowadzonymi projektami.

Szkolenia programu DELFORT/NETCO@CH

Drugim przedsięwzięciem, służącym podnoszeniu kwalifikacji nauczycieli języka niemieckiego w zakresie stosowania ICT w nauczaniu, jest zainicjowany w roku 2001, ogólnopolski projekt o nazwie DELFORT, którego koncepcja została opracowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli i Instytut Goethego. Głównym celem programu DELFORT jest podniesienie kwalifikacji kadry dydaktycznej oraz jakości nauczania języka niemieckiego w polskich szkołach, poprzez wspieranie i rozwój ogólnopolskiego systemu doskonalenia nauczycieli języka niemieckiego oraz organizację i prowadzenie przez edukatorów efektywnego regionalnego doskonalenia zawodowego nauczycieli w zakresie nowoczesnego nauczania języka niemieckiego.

W roku 2002 w ramach DELFORT wyróżniono projekt NETCO@CH⁹, którego celem jest dydaktyczne wspieranie nauczycieli języka niemieckiego i podniesienie ich kwalifikacji w zakresie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w dydaktyce. W trakcie cyklu kursów dokształcających przygotowano grupę nauczycieli, którzy zdobyli uprawnienia edukatorów (teacher-trainer) języka niemieckiego, współtworzyli ofertę DELFORT/NETCO@CH i obecnie prowadzą szkolenia. Projekt ma charakter zdecentralizowany, a szkolenia organizowane są w uzgodnieniu z daną grupą nauczycieli, w dogodnym dla nich terminie i w wybranej przez nich placówce oświatowej, o ile dysponuje ona niezbędnym wyposażeniem. Taki model działania zaowocował znacznym zaktywizowaniem środowiska nauczycieli języka niemieckiego w zakresie doskonalenia, a niemal regułą stało się, iż dana grupa nauczycieli uczestniczy w wielu kolejnych szkoleniach. W ramach 9 regionów edukatorzy prowadzą 8- lub 16-godzinne szkolenia, których tematyka jest stale aktualizowana i poszerzana. Zagadnienia będące przedmiotem szkoleń odnoszą się do podstawowych kwestii związanych z procesem glottodydaktycznym, jak na przykład: Tworzenie ćwiczeń przy pomocy programu ZARB; Wykorzystanie źródeł internetowych w przekazywaniu treści realioznawczych; Rozwijanie sprawności słuchania z wykorzystaniem internetu; Zadaniowe i kooperatywne uczenie się metodą SprachenQuest; Praca z obrazkiem i pozyskiwanie materiału graficznego z internetu; Tworzenie ćwiczeń interaktywnych czy Dydaktyzacja stron internetowych.

Podsumowanie

Przedstawione formy doskonalenia umiejętności nauczycieli języka niemieckiego w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych odpowiadają w znacznym stopniu ich potrzebom i zgłaszanym oczekiwaniom tym zakresie. Zgodnie z założeniami organizatorów, kursy w swoich treściach i metodach realizacji w równym stopniu odnoszą się do kwestii technicznych, jak i metodyczno-dydaktycznych, ukazując zagadnienia stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w trzech wymiarach: jako tematu zajęć lekcyjnych, jako narzędzia do ich przygotowywania oraz przeprowadzania. Rosnąca liczba uczestników zaprezentowanych kursów potwierdza skuteczność przyjętej formuły ich realizacji.

Bibliografia

• W. Pfeiffer, Nauka języków obcych. Od praktyki do praktyki, WAGROS, Poznań 2001.

Netografia

• A. Szybalska, Kompetencje nauczyciela, http://konferencja.21.edu.pl/publikacje/4/2/152.pdf.
• M.M. Sysło, Szkoła podstawowa początkiem profesjonalnego przygotowania przyszłych nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej, http://www.wsipnet.pl/dane/pliki/kluby/8//Ksztalcenie_nauczycieli_w_zakresie_TI.pdf.